ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Το ιδίωμα της Σιθωνίας ανήκει στα βορειοελλαδικά της Νέας Ελληνικής Γλώσσας. Η σημερινή Νεοελληνική έχει επηρεάσει τη ντοπιολαλιά λιγότερο από τα άλλα τοπικά ιδιώματα. Αυτό οφείλεται στη γεωγραφική απομόνωση της Σιθωνίας κατά το παρελθόν και στο ανύπαρκτο οδικό δίκτυο των παλαιότερων καιρών. Αποτέλεσμα αυτής της απομόνωσης, ήταν η διαμόρφωση μιας κλειστής κοινωνίας που διακρινόταν για την καθαρότητα της γλώσσας, στον προφορικό κυρίως λόγο. Ακόμα και σήμερα οι κάτοικοι της Νικήτης - μορφωμένοι και μη - μιλούν στη μεταξύ τους συναναστροφή τη μητρική τους γλώσσα, την ντοπιολαλιά.
Στη μητρική μας γλώσσα γίνεται η πρώτη επικοινωνία με τις λέξεις και μητρική μας γλώσσα είναι η αιώνια ελληνική, από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι σήμερα. Οι ρίζες της είναι σταθερές, παρ’ ότι λέξεις λατινικές, ιταλικές, σλαβικές, αρβανίτικες, τουρκικές, πλουτίζουν τη νέα ελληνική.
Αυτό φαίνεται και από τις διαφορές του τοπικού λεξιλογίου με τα άλλα ιδιώματα, καθώς και από το ότι οι τουρκικές και σλαβικές λέξεις είναι λίγες σε σύγκριση με άλλα ιδιώματα, ενώ υπάρχουν πολλές λέξεις που έχουν αρχαιοελληνική προέλευση, ή προέρχονται από τη βυζαντινή περίοδο της νέας Ελληνικής. Οι τοπικές λέξεις που δημιουργήθηκαν για να εκφράσουν τις ιδιομορφίες της τοπικής ζωής, αποτελούν τη γλωσσική ταυτότητα της Νικήτης και των ντόπιων χωριών της Σιθωνίας και ιδιαίτερα της Συκιάς και του Αγίου Νικολάου.
Ο τουρισμός και η μετανάστευση των κατοίκων κυρίως στη Δυτική Γερμανία είχε ως αποτέλεσμα να επηρεαστεί το ντόπιο λεξιλόγιο και να χρησιμοποιούν οι κάτοικοι στις συναλλαγές τους παράλληλα με αυτό, γερμανικές ορολογίες και ορολογίες του τουριστικού λεξιλογίου.
Οι νέοι όσο ζουν στο παραδοσιακό οικογενειακό περιβάλλον, διατηρούν και τα παλιά ιδιωματικά στοιχεία των γονιών τους, μαζί με τα νέα που προσλαμβάνουν από τον τουρισμό και τα οποία φυσικά επενεργούν εις βάρος της διατήρησης του παραδοσιακού ιδιώματος των κατοίκων.
Είναι αλήθεια πως πολλές από τις λέξεις, ο γλωσσοπλάστης λαός μας τις μετέτρεψε, είτε χρησιμοποιώντας, ασυνείδητα, κωφώσεις και συγκοπές, είτε παραποιώντας τες, από ακουστική αδυναμία ή αδυναμία έκφρασης.
Η
ανάγκη που με παρακίνησε στη συλλογή
και την καταγραφή του γλωσσικού και
λαογραφικού αυτού υλικού ήταν, ότι
έβλεπα πως οι τεράστιες αλλαγές στη ζωή
του χωριού μας, με τον τουρισμό και
κυρίως με το
άπλωμα της εκπαίδευσης, έχουν τόση μεγάλη επίδραση στο γλωσσικό μας ιδίωμα, ώστε αυτό κάθε μέρα σχεδόν χάνει την καθαρότητα και την ιδιαιτερότητά του.
Ακόμα και οι πιο ηλικιωμένοι κάτοικοι της Νικήτης, επηρεάζονται από τα παιδιά και τα εγγόνια τους τόσο πολύ, ώστε είναι αδύνατον να κρατήσουν καθαρό το παλιό γλωσσικό ιδίωμα.
Αξίζει λοιπόν να διασωθούν όσο το δυνατόν περισσότερα στοιχεία από το γλωσσικό ιδίωμα της Νικήτης, γιατί είναι από τα γνησιώτερα της Νότιας Χαλκιδικής αφού συν τοις άλλοις διατήρησε την καθαρότητά του και δέχτηκε ελάχιστες επιδράσεις από την υπόλοιπη Ελλάδα..
Η εργασία μου αυτή είναι μια απλή συλλογή και καταγραφή γλωσσικού και λαογραφικού υλικού χωρίς επιστημονικές απαιτήσεις και φιλοδοξίες.
Επειδή το «Γλωσσάρι της Νικήτης» απευθύνεται περισσότερο στους απλούς αναγνώστες τόσο της Νικήτης όσο και της Χαλκιδικής γενικότερα, παρά σε επιστήμονες φιλολόγους, δεν ακολούθησα τους αυστηρούς επιστημονικούς κανόνες, που εφαρμόζονται σε ανάλογες εργασίες.
Επιχείρησα όμως να βρω την ετυμολογία των λέξεων παρά τις δυσκολίες που παρουσιάζει, όσο και τις αμφισβητήσεις που προκαλεί. Προσπάθησα επίσης να προσδιορίσω την προέλευση των ξένων λέξεων, και γι’ αυτή τη δουλειά είχα ως βοηθό το λεξικό του Μπαμπινιώτη αλλά και το Ετυμολογικό Λεξικό του Ανδριώτη.
Επιπλέον προσπάθησα, στην ερμηνεία των λέξεων, να μην αναγράφω απλά και ξηρά τη σημασία τους, αλλά με ιδιωματικές φράσεις και στίχους δημοτικών τραγουδιών κυρίως της Νικήτης να παρέχω όσο το δυνατόν περισσότερα λαογραφικά στοιχεία για τα ήθη και έθιμα, τα επαγγέλματα, τα δημώδη τραγούδια και γενικά τα στοιχεία της ζωής και το ιδιαίτερο χρώμα του λαϊκού πολιτισμού του χωριού μας.
Η μαγεία του ρέοντος προφορικού λόγου δεν είναι δυνατόν να αποδοθεί γραπτώς, όπως επίσης δεν είναι δυνατόν να παραθέσω εδώ τις άπειρες σημασιολογικές αποχρώσεις που δίνουν οι κάτοικοι στις λέξεις του ιδιώματός τους, τη μεταφορική χρήση τους και τη συναισθηματική βαρύτητα, που αποκτούν τα λόγια των ντόπιων όταν μιλούν μεταξύ τους.
Τελειώνοντας θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους όσους με βοήθησαν στη συλλογή, επαλήθευση και καταγραφή του υλικού του «Γλωσσαρίου». Αν κατάφερα να αποθησαυρίσω το μεγαλύτερο μέρος των ιδιωματικών λέξεων της Νικήτης και με τις λέξεις αυτές να βοηθήσω τους παλιότερους να ξαναζήσουν μερικές στιγμές από τα παλιά χρόνια και να βρεθούν για λίγο στο περιβάλλον και το κλίμα της εποχής εκείνης, και τους νεότερους να πάρουν μια γεύση από τη ζωή εκείνων των χρόνων, θα θεωρήσω ότι πέτυχα τον σκοπό μου.
Ελπίζω η εργασία μου αυτή να συντελέσει έστω στο ελάχιστο, ούτως ώστε κάποιος νεότερος από μένα να παρουσιάσει μια περισσότερο επιστημονική εργασία σε σχέση με το γλωσσικό ιδίωμα της Νικήτης.
Θα ήμουν δε ιδιαίτερα ευτυχής αν ειδικοί γλωσσολόγοι και ιστορικοί ασχολούνταν με τη ντοπιολαλιά του χωριού μου και έβγαζαν τα δικά τους συμπεράσματα.
ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΔΗΜΑΡΑΣ
